dr. Symen van der Zee   

Het gaat helemaal niet goed met het onderwijs. Het zit in een crisis. Dr. Symen van der Zee, lector vernieuwend onderwijs aan de Saxion Hogeschool, was er heel stellig in en herhaalde het aan het begin van zijn verhaal een aantal keren. Maar, zo stelde hij na enige tijd, wat is die crisis dan? Daar zat hem de crux van zijn levendige verhaal vol aanstekelijke voorbeelden uit de praktijk. Het gaat er maar helemaal om wat je van het onderwijs verwacht. De één wil de lat hoger leggen, de ander wil meer vrijheid van keuze, een volgende wil meer ervaringsonderwijs en nog een ander wil dat er juist meer kennis gestampt wordt. Is de school er om de kinderen te ontwikkelen of om problemen in de samenleving op te lossen? Met zoveel verschillende opvattingen valt het misschien wel mee met die crisis in het onderwijs. Sterker nog, Van der Zee vond dat het juist heel goed gaat met het onderwijs.

Aan de hand van drie uitgangspunten illustreerde hij zijn positieve blik op het onderwijs. Mensen, en dus ook kinderen, zijn briljante leermachines, maar goed leren nadenken vergt wel tijd. De vorm van school en scholing (in vakjargon ‘the grammar of scholing’) heeft langzaam zijn huidige vorm gekregen en blijft zich voortdurend vernieuwen. Er zijn veel factoren die de doeltreffendheid van onderwijs bepalen en omgaan met die complexiteit vereist wetenschappelijk onderzoek, kennis van zaken en ervaring.

Ons realiseren dat we briljante leermachines zijn heeft wel wat tijd gekost. Lang ging men ervanuit dat kinderen vooral irrationeel en onlogisch waren en dat het veel tijd kost om dat te veranderen. Recent onderzoek laat zien dat jonge kinderen al heel snel logisch kunnen denken. Dat betekent dat onderwijs die sluimerende logica moet ontwikkelen.

Het woord school afkomstig is van het Griekse scholè wat 'vrije tijd' betekent, zo vertelde Van der Zee. Via 'dat wat je in je vrije tijd doet' naar 'liefhebberij' en later 'studie' ontwikkelde het begrip zich naar het 'gebouw waar die studie plaatsvond'. De school is nu heel georganiseerd geworden: de klassen zijn ingedeeld per leeftijdsgroep, per vak, per docent. Iedereen krijgt hetzelfde onderwijs op hetzelfde moment, kinderen moeten collectief vooral luisteren en de nadruk ligt op cognitief leren en veel minder op sociale wijsheid. Deze hele structuur (‘the grammar of school’) verandert voortdurend omdat de omgeving verandert. Het is een langzaam proces, omdat vernieuwen een afwijking van het bestaande is en tijd vraagt om geaccepteerd te worden.

Omdat onderwijzen zo complex is, zijn vernieuwingen veelal probeersels, met wisselend succes. Als voorbeeld noemde Van der Zee Iederwijs, een school zonder klaslokalen, geen formele vakken, geen toetsen, geen strakke regels, geen leraren met een onderwijsachtergrond. De filosofie was dat alles vanuit het kind zelf moet komen. De Iederwijs-scholen kregen van de onderwijsinspectie een slechte beoordeling en in 2013 stopte het experiment. Toch was het leerzaam. Kinderen bleken veel creatiever als ze geen heel duidelijke instructies kregen. Aan de andere kant blijkt leren van complexe processen veel effectiever is als kinderen wel goede instructie hebben gekregen. Ook de waarde van goede docenten is ruim onderzocht. Kortom, zo gaf van der Zee aan, onderwijs doeltreffender maken is niet eenvoudig. Het gaat via evolutie, niet revolutie.

In de discussie na de pauze, onder leiding van Almar Otten, kwamen tal van vragen aan de orde. Begrijpen we waarom de ene vernieuwing wel succesvol is en een andere niet? Gaat kunstmatige intelligentie (AI) het onderwijs veranderen? Is het onderzoeken van onderwijs wel wetenschap?  Moeten we wel religie in het onderwijs willen? In het kort kwamen de reacties van Van der Zee erop neer dat onderwijsexperimenten vaak wel tot pragmatische verbeteringen leiden, dat AI het onderwijs net zo zal veranderen als de rekenmachine en de computer dat gedaan hebben, dat het onderzoeken van onderwijs inderdaad heel lastig is en dat we in onze democratische samenleving tolerant moeten zijn naar religie.

Als afsluiting kwam de vraag hoe je levenslang leren goed vormgeeft. Het was niet Van der Zees expertise, maar hij gaf als tip vaak naar het Science Café te komen. Een leuke afsluiting van een interessante avond.

Martin van de Vrugt verzorgde de livemuziek.

Tekst Ynte Schukken en Huub Eggen, fotografie Anne Dijkstra.

« bekijk ook de aankondiging van deze avond

« terug naar overzicht terugblikken 2025