drs. Jona Lendering   

Door een misverstand met de spreker verliep de avond iets anders dan trouwe bezoekers van het Science Café gewend zijn. De lezing, in twee delen, duurde wat langer en de vragenronde was wat korter. Historicus van de klassieke oudheid en zelfstandig publicist Jona Lendering schetste eerst met een stortvloed aan voorbeelden hoe de Oudheid meestal op een slordige manier in het nieuws komt, dat dit slecht is voor het imago van de archeologie en dat het veelal de schuld van de archeologie zelf is.

De Oudheidkunde is de bestudering van het verleden, en specifiek de periode 3000 vóór Christus tot 650 na Christus. Uit deze periode zijn teksten bekend en bodemvondsten. Net als in veel andere wetenschappen komen er ook in de archeologie steeds meer data: karteringsgegevens, gevonden voorwerpen, teksten, dateringen en zo meer. Meer data is wel een voorwaarde voor wetenschap, maar niet het echte nieuws. Als je het in je nieuwsvoorziening alleen bij die data houdt, schep je verwarring en lijkt het alsof archeologen elke keer wat anders te vertellen hebben. Dat schaadt het vertrouwen. Vertel hoe je weet wat je weet, aldus Lendering, en vertel ook wat je (nog) niet weet.

Wat is dan wel nieuws? Lendering stipte vier technieken uit andere wetenschapsgebieden die de archeologie aan het veranderen zijn. Hij begon met LIDAR. Dat is een techniek die lijkt op radar, maar dan met laserpulsen in plaats van radiogolven. Die pulsen worden naar het aardoppervlak uitgezonden vanuit vliegtuigen of drones en hun reflecties worden geregistreerd. Daarmee kun je hoogteverschillen in het terrein uiterst precies in kaart brengen. De techniek wordt gebruikt voor archeologische verkenningen van bijvoorbeeld grafheuvels, resten van oude bewoning of vestingwerken en dergelijke, zonder dat er gegraven hoeft te worden. De techniek zal invloed gaan hebben op erfgoedbeheer, ook op terreinen van particulieren.

Sterk in opkomst is digitalisering van terreinopnamen met drones en geautomatiseerde patroonherkenning op de opnamen, van bijvoorbeeld artefacten. Een andere toepassing is gedigitaliseerde vondstherkenning, zoals je dat nu bijvoorbeeld al met planten kunt doen, die je al ter plekke bij opgravingen kunt doen. Of digitale reconstructie van ruïnes. Digitale zeer snelle scantechnieken zijn ook in opkomst bij het ontcijferen van zaken als kleitabletten en papyri, en het reconstrueren van talen. Kunstmatige intelligentie speelt een grote rol in het trainen van de gebruikte softwareprogramma’s. Die programma’s kunnen ook worden ingezet voor het ontsluiten van WIC-correspondentie of de talloze manuscripten die in het archief van Naturalis zitten, en gecombineerd worden met vertaalprogramma’s.

Klimaatwetenschap zal gaan bijdragen aan betrouwbaarder reconstructies van leefomstandigheden in het verleden. Tenslotte noemde Lendering isotopen- en DNA-onderzoek. Beide leveren bijvoorbeeld door onderzoek aan bot- en voedselresten informatie op over waar mensen van wie resten zijn gevonden oorspronkelijk vandaan kwamen en wat ze aten. Dat soort onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat mensen altijd extreem mobiel geweest te zijn. Deze mobiliteit heeft voor het vak archeologie grote gevolgen. Al die trekkende mensen namen hun eigen cultuur mee, en om oude samenlevingen te begrijpen zul je dus veel verder buiten de directe omgeving van vondstplaatsen moeten gaan kijken en veel meer culturen met elkaar moeten gaan vergelijken.

In de vragenronde kwam meteen de kwestie aan de orde of geld aan archeologie wel nuttig besteed geld is. De vraag bleek in de hand gewerkt door een bericht op nu.nl dat een typisch voorbeeld was van ‘een leuk weetje’. Lendering betwijfelde of er overtuigende antwoorden zijn om sceptici te overtuigen. De vraag werd doorgespeeld naar Govert Schilling die toevallig in de zaal zat en deze  vraagt vaak krijgt over sterrenkunde. Hij vertelde dat hij altijd een paar dingen noemt. Mensen zijn altijd geïnteresseerd in de vraag: waar komen we vandaan? Dat geldt voor de kosmos, maar ook voor ons aardse bestaan. Daarnaast is wetenschap een onderdeel van onze cultuur en kennis over onszelf verrijkt ons. Tenslotte zouden we zonder de nieuwsgierigheid die de wetenschap drijft, geen weet hebben van exoplaneten, maar ook niet van de bron van ziekten en van de kennis om die te bestrijden.

In zijn lezing had Lendering aan de hand van de ‘ondergang van het Romeinse Rijk’ laten zien hoe zo’n gebeurtenis achteraf altijd bekeken wordt vanuit eigentijdse ideeën en dat dat geen duurzame wetenschap is. Een bezoeker wilde weten wat volgens Lendering die ondergang dan wel veroorzaakt heeft. Het rijk is nooit ten onder gegaan, was zijn onverwachte antwoord. De overheersing door de Romeinen verdween in de loop van vele jaren, maar allerlei kenmerken zoals vormen van bestuur en geld bleven gewoon bestaan.

Dubio verzorgde de muziek, Almar Otten leidde de vragenronde.

Tekst en fotografie Huub Eggen.

« bekijk ook de aankondiging van deze avond

« terug naar overzicht terugblikken 2025