Dr. Bas van Balkom 

In medisch onderzoek en het bestuderen van de veiligheid van allerlei stoffen voor de mens worden nog altijd veel dierproeven gedaan. Ook worden proefdieren in medischonderwijs gebruikt.  Jaarlijks gaat het in Nederland om zo’n 400.000 dieren. Onderzoekers en samenleving willen daar om verscheidene redenen waar mogelijk vanaf. Dr. Bas van Balkom, onderzoekerbij de afdeling nefrologie van het Universitair Medisch Centrum Utrecht en verbonden aan het Hubrecht Instituut van de Universiteit Utrecht, kwam praten over alternatieven voor dierproeven en beperkingen daaraan.

Onderzoekers doen al heel lang niet voor niets dierproeven. Mensen en dieren, en dan vooral zoogdieren, lijken op elkaar.In de oudheid deed Aristoteles al vergelijkende waarnemingen aan mens en dier. Niet alle onderzoek op proefdieren is echter een goed model voor de mens, omdat dieren soms heel anders op stoffen reageren dan mensen. Zo is chocola giftig voor honden. Bij veel infectieziekten zijn dieren wel dragers van ziektekiemen, maar hebben ze er nauwelijks last van, terwijl mensen er heel ziek van kunnen worden of zelfs aan overlijden. Vleermuizen bijvoorbeeld zijn berucht als dragers van talloze ziekteverwekkende virussen.

Bas van Balkom doet onderzoek naar technieken om dierproeven te vervangen door laboratoriumtechnieken. Tijdens zijn lezing vertelde hij met name over onderzoek naar effectiviteit en veiligheid van medicijnen tegen nierkwalen. Het ‘klassieke’ idee van laboratoriumonderzoek is stoffen testen op menselijke cellen, bijvoorbeeld gekweekte niercellen. Inmiddels is het echter duidelijk dat zulk onderzoek niet ideaal is. In de mens werken allerlei functies en organen immers gelijktijdig samen. Geen enkel orgaan functioneert op zichzelf. Van Balkom ging daarom uitvoerig in op een zogeheten “organ-on-a-chip” waarmee hij tegelijkertijd nier- en levercellen onderzoekt. Dat on-a-chip doet denken aan microelektronica, maar het gaat hier om een soort gekoppelde miniatuuropstellingen op een plaatje (zoals op één van de foto’s ook te zien is). Tijdens de lezing liet Van Balkom verscheidene chips door de zaal gaan.

Dit “organ-on-a-chip” is een driedimensionale celcultuur die vaak op basis van stamcellen is gemaakt. Met zijn “organ-on-a-chip” bouwt Van Balkom een deel van een menselijke nieren het functioneren ervan na. Zo’n model wordt een organoïde genoemd. Recent wist het team van Van Balkom de combinatie van nier en lever na te bootsen. Metingen in zijn team laten zien dat de combinatie van nier en leverop dezelfde chip heel goed de lange termijneffecten weergeeft van nierschade die bij mensen ook tot leverschade leidt. Toediening van een te testen medicijn op het niergedeelte herstelde aantoonbaar ook leverschade. Een veelbelovende ontwikkeling dus. In de VS worden bij de beoordeling van medicijnen al geen dierproeven meer geëist. Wanneer dit ook in Europa gaat gebeuren kon Van Balkom nog niet zeggen.

In de discussie, geleid door Ilse Roelofsen, vertelde Van Balkom dat hij de komende jaren wil gaan werken aan de interactie tussen lichaamsvet en de functie van organen. Obesitas bij mensen is een heel groot probleem aan het worden. Het beter begrijpen van de rol van het vetweefsel op organen is dan heel waardevol. Dit leidde tot een levendige discussie: de vraag was of we dit wel zouden moeten willen, obesitas is toch ook een manier van leven. Met alleen een pilletje zou je dit niet moeten willen oplossen. Van Balkom was het hier mee eens, maar hij wil wel graag het onderzoek doen om het effect van obesitas te kunnen ontrafelen.

Van Balkom gaf na een vraag daarover aan dat dierproeven voor een deel wel zullen blijven. De farmaceutische industrie heeft duidelijk interesse om stappen te zetten op het gebied van organoïden. Het blijkt echter dat het ontwikkelen van een “organ-on-a-chip” veel moeilijker is dan gedacht en gehoopt werd. Daardoor komen er maar traag aansprekende resultaten en dat bemoeilijkt weer om financiering voor de lange termijn te krijgen.

Gevraagd naar zijn motivatie om onderzoek te doen op dit gebied vertelde Van Balkom over zijn passie voor zijn vak: hij heeft als ambitie om het proefdiergebruik echt te verminderen. Het zou zelfs mogelijk kunnen zijn om onderzoek met mensen, de zogenaamde fase 1 en fase 2 studies in het goedgekeurd krijgen van medicijnen, te vervangen door multi-organ chips. Een heel mooi perspectief en besluit van een interessante avond over een maatschappelijk belangrijk onderwerp.

Jazztrio Dubio verzorgde de livemuziek.

Tekst Ynte Schutten
Fotografie Huub Eggen 

« bekijk ook de aankondiging van deze avond

« terug naar overzicht terugblikken 2024