Lezing 24 09 11 Radeloze helden
11 september 2024

prof. dr. Maaike Meijer

Radeloze helden

DE VERBEELDING VAN MANNELIJKHEID IN LITERATUUR EN FILM

Prof. dr. Maaike Meijer, emeritus hoogleraar gender, representatie en macht, vroeg zich in haar lezing Radeloze Helden in het eerste Science Café Deventer van het nieuwe seizoen af: "Was will der Mann?".
Haar standpunt is dat ook mannen slechts een rol toebedeeld krijgen in de maatschappij, gebaseerd op "mannelijke" idealen zoals leiderschap, doelgerichtheid en de verdediging van eer en vaderland. Dit leidt er vaak toe dat gevoelens van zelfoverschatting ontstaan. Omdat deze verwachtingen uiteindelijk niet "menselijk" zijn, zullen mannen onvermijdelijk falen. Meijer stelt dat dit mogelijk bijdraagt aan gevoelens van frustratie en geweld. 

Tijdens haar academische carrière las en interpreteerde Meijer voornamelijk boeken van vrouwen over vrouwen. Wat haar opviel, was dat mannelijke hoofdpersonages in de literatuur vaak als representatief voor de "mens" in het algemeen worden beschouwd. De strijd en conflicten die deze mannelijke protagonisten ervaren, worden gezien als een reflectie van de "condition humaine". Bij vrouwelijke hoofdpersonages wordt dit echter anders gezien: hun ervaringen zijn niet universeel, maar typisch "vrouwelijk". 

Na haar pensionering besloot Meijer zich te verdiepen in boeken en films over en door mannen. Ze ontdekte dat veel van deze verhalen draaien om mannen die door hun machogedrag uiteindelijk antihelden worden. Toch worden ook deze antihelden vaak gezien als helden, als "echte mannen". In de overlevering van deze verhalen worden hun ondergang of falen vaak weggelaten of vergeten, aldus de observatie van Maaike Meijer. Een voorbeeld hiervan is de film Moby Dick, waarin kapitein Ahab iedereen de dood injaagt door zijn irrationele, wraakzuchtige obsessie met een walvis. Desondanks wordt hij door velen als een held gezien, alsof het tragische einde van het verhaal wordt genegeerd. Een ander voorbeeld is De Donkere Kamer van Damocles van W.F. Hermans. De "held" in dit verhaal komt uiteindelijk zelf om het leven, maar in de receptie van het boek, zowel destijds als later, wordt dit aspect nauwelijks besproken, viel haar op. 

Meijer analyseert ook hoe mannen in hun literaire en filmische verbeeldingen wel de strijd aangaan met de beperkingen van traditionele mannelijkheid. Ze uiten gevoelens van onzekerheid, wanhoop en onmacht, en proberen te ontsnappen aan de rigide rolpatronen die de samenleving hen oplegt. De "radeloze helden" zijn figuren die de kwetsbaarheid van het menselijk bestaan onder ogen zien, maar ondanks dat toch een zekere heldhaftigheid behouden. Ze geeft ook voorbeelden van mannelijke figuren in boeken en films die niet de typische held willen zijn, en waar zij juist dol op is, zoals "The Dude" uit The Big Lebowski van de Coen brothers. 

De lezing werd goed bezocht, het boek dat Maaike Meijer heeft geschreven over dit onderwerp werd verkocht door Praamstra, en Dubio speelde live muziek. In de discussie met de zaal werden bredere vragen gesteld over de stand van het feminisme en wat onderwijzers kunnen doen om de dwingende maatschappelijke verwachtingen die er van mannen en vrouwen kunnen zijn verder te kunnen verminderen.  

Jazztrio Dubio verzorgde de muziek.

Tekst Lineke Tak
Fotografie Martijn Harleman

« bekijk ook de aankondiging van deze avond

« terug naar overzicht terugblikken 2024