15 november 2023

Prof.dr. Rens Bod

Het science café van 15 november leek onder een ongelukkig gesternte te verkeren: het was op een andere dag dan gebruikelijk, de beoogde spreker moest afzeggen en de op het laatst gevonden vervanger had problemen op het spoor op weg naar Deventer. Alles liep uiteindelijk goed af: spreker prof.dr. Rens Bod, hoogleraar digitale geesteswetenschappen aan de universiteit van Amsterdam, trof een volle zaal en hield een bevlogen verhaal over zingeving in het leven, aan de hand van zijn pas verschenen boek “Waarom ben ik hier?”

Het boek is de neerslag van zijn recente omvangrijke studie naar zingeving in het leven in verschillende tijden en verschillende culturen: wat doen mensen om doel en betekenis aan hun leven te geven en hoe doen ze dat? Bod deed een digitale scan van 400 miljoen documenten in veertig talen, wat wel 180 vormen van zingeving opleverde. Hij heeft die weer samengevat in 30 thema’s en uiteindelijk in een viertal groepen. Eén groep betreft het vinden van onvergankelijkheid zoals in veel religies waar een voortgang na de dood wordt geboden. Een tweede groep is een bijdrage aan de wereld leveren; denk daarbij aan een meer duurzame wereld of aan het streven naar wereldvrede. Een derde groep van zingeving is een bijdrage leveren waar je voor jezelf baat bij hebt; denk aan muziek, het streven naar fitheid of nabijheid van geliefden. Tenslotte onderscheidt Bod een vierde groep met vormen van onomkeerbare zingeving, zoals zelfopoffering of in extremis het uitvoeren van zelfmoordaanslagen.

Beleven we op dit moment een zingevingscrisis? Eeuwenlang bood religie voor veel mensen houvast in het leven. Uit het onderzoek van Bod blijkt dat er al heel lang veel vormen van zingeving zijn die naast godsdienst hebben bestaan. Het wegvallen van religie in onze ontkerkelijkte samenleving is dus geen hoofdreden voor een zingevingscrisis. Bod bracht ook het lege nestsyndroom ter sprake. Als de enige zingeving, zoals gezin of werk, verdwijnt, kun je in een gat vallen en ongelukkig worden. Andersom blijken mensen met zingevende activiteiten vaak gelukkiger, ze leven langer in gezondheid en ze zijn aantrekkelijker en interessanter voor andere mensen.

Een opmerkelijk voorbeeld van zingeving dat Bod behandelde is vreedzaamheid, ook wel de notie van punan genoemd. Maar is wereldvrede wel een realistisch doel? Eeuwenlang werd oorlog gezien als noodzakelijk voor het bestaan, de “kunst” van het oorlog voeren en de wetenschap van wapens wordt al eeuwenlang bestudeerd, oorlog wordt gezien als een middel om doelen te bereiken. Daarmee is oorlog ook een vorm van zingeving. Toch bestaan er samenlevingen zonder enige vorm van strijd. Het Semai-volk in Maleisië heeft als hoogste zingeving het streven om je eigen wensen niet aan de anderen op te leggen, de zogeheten notie van punan. De essentie om dit te bereiken is om van jongs af aan kinderen te leren om anderen voorrang te geven, spelletjes te spelen die niet competitief zijn en te sporten zonder telling. Interessant noemde Bod het dat er veel van deze volken zijn, maar dat ze geen van alle een eigen staat hebben. 

Bod sloot af met een reeks adviezen over zingeving. Het is verstandig om een combinatie van zingevingen in het leven te hebben en niet in te zetten op een enkele zingeving. Als voorbeeld noemde hij een zingeving voor de lange termijn, een voor de korte termijn, een altruïstisch zingeving en ook een zingeving die omkeerbaar is. Het vinden van een geschikte en liefst haalbare combinatie is uiteindelijk belangrijk om een zinvol leven te hebben.

De eerste vraag na de pauze was van de Oostenrijkse saxofonist van Dubio die pas een aantal jaren in Nederland woont. Hij vindt Nederland een heel competitieve samenleving: is er dan wel een goede balans tussen egoïstische en altruïstische zingeving te vinden? Bod vindt de Nederlandse maatschappij te complex om dat simpel te kunnen concluderen. Er is tenslotte ook noaberschap, er zijn veel gulle gevers, er zijn voedselbanken en nog veel meer. Er is dus wel degelijk een combinatie van egoïsme en altruïsme.

De volgende vragensteller was benieuwd of zoveel vormen van zingeving ook een bron van keuzestress kunnen zijn. Bod stelde dat dit zeker voor komt; veel jongeren hebben hier volgens hem last van. Om hier goed mee om te kunnen gaan is het belangrijk om jezelf goed te kennen. Zijn volgende boek zal dan ook zijn: “Wie ben ik?” 

Als je het advies van Bod opvolgt om meerdere zingevingen te kiezen, kunnen er dan ook combinaties van zingevingen zijn die echt niet kunnen; kan er een conflict zijn tussen zingevingen, zo wilde een bezoeker weten. Bod gaf aan dat er zeker dergelijke conflicten kunnen zijn, maar die kunnen nog steeds binnen eenzelfde persoon bestaan. Je kunt als persoon een lange termijn zingeving hebben van duurzaamheid en toch een korte termijn zingeving van het rijden van een motor hebben. Een gouden combinatie van zingevingen is wel iets om over na te denken, maar de ultieme tip daarvoor kon Bod niet geven.

Dubio verzorgde de muziek en Ilse Roelofsen leidde de levendige discussie.

Tekst Ynte Schukkken, fotografie Huub Eggen.

« terug naar overzicht terugblikken

« terug naar overzicht terugblikken 2023