13 september 2023

Dr. Nico Adelhöfer

Slapen is een vitale functie voor lichaam en geest, maar geen gelijkmatige toestand. Slaap kent veel verschillende onderdelen die elkaar in een soort golf afwisselen. Een onderdeel van die golf is het bewust dromen, het beleven van een droom waarvan je je bewust bent. In deze zogeheten lucide dromen heeft de dromer controle over de droom en kan die sturen. Lucide dromen wordt daarom ook wel creatief dromen genoemd. Het is een vrij zeldzame gebeurtenis. Sommige mensen hebben veel bewuste dromen, maar de meeste mensen maken dit maar een paar keer in hun leven mee.

Spreker dr. Nico Adelhöfer doet in het Dondersinstituut van de Radboud Universiteit in Nijmegen onderzoek naar bewust dromen. Samen met collega’s voert hij met metingen uit met vrijwilligers die in het lab komen slapen, tijdens het slapen met allemaal meetinstrumenten worden gevolgd en na het wakker worden vertellen over de dromen waar ze zich tijdens hun slaap bewust van waren. 

Een wetensschappelijke benadering van dromen en hun eventuele betekenis begon al in de 16e eeuw met filosoof René Descartes die stelde dat we met dromen onszelf een voorstelling van zaken geven. Sterker nog, hij twijfelde of de dingen die we zien als we wakker zijn niet eigenlijk een voorstelling van zaken is tijdens een droom: hoe weet je zeker dat je wakker bent? In de 19e eeuw had je aan de ene kant Sigmund Freud die veel betekenis aan dromen toekende en ze als een soort vervulling van wensen zag, en aan de andere kant Allan Hobson die meende dat dromen niet meer zijn dan toevallig verzonnen verhaaltjes als gevolg van grillige elektrische pulsen in de hersenen.

Met name het onderzoek van Hobson heeft geleid tot een veel natuurwetenschappelijker benadering van slaap en dromen. Met behulp van sensoren en andere meetinstrumenten wordt er momenteel veel gemeten tijdens de slaap, zoals de activiteiten van de hersenen met een elektro-encefalogram (EEG) of de activiteit van de ogen met een elektro-oculogram (EOG). 

Adelhöfer gaf aan dat er verschillende slaapfases zijn te onderscheiden: de lichte slaap, de diepe slaap en volgend op de diepe slaap de zogenaamde REM-slaap, waar REM staat voor Rapid Eye Movement. Tijdens de REM-slaap vindt het dromen plaats en dit dromen is onder te verdelen in het niet-bewuste deel en bij sommige mensen een bewust deel, vaak vlak voor het wakker worden. Deze slaapfases verlopen vaak via een aantal cycli (van licht naar diep naar REM naar licht naar diep etc.) tijdens de totale slaaptijd. De verschillende slaapfases worden gekenmerkt door verschillende type hersengolven. 

In de discussie ging het onder andere over het verschil tussen lucide dromen en hallucinaties. Hallucinaties worden vaak met medicijnen [drugs] opgeroepen. In het verleden is LSD veel gebruikt om onderzoek te kunnen doen naar dromen, omdat het een soort droomachtige toestand opwekt. Hallucinaties zijn waarnemingen waarbij geen informatie uit de buitenwereld komt, maar uitsluitend uit de hersenen. Hallucinaties komen vooral voor tijdens het wakker zijn en zijn daarom niet hetzelfde als dromen.

Een van de aanwezigen vroeg of er speciale onderwerpen veel aan de orde komen tijdens lucide dromen. Dat blijkt inderdaad het geval te zijn. Vooral het kunnen vliegen, langdurig zwemmen onder water en het hebben van seks zijn frequente onderwerpen bij lucide dromen. Waarom juist deze onderwerpen veel voorkomen is niet duidelijk. 
Een andere vraag was of lucide dromen gevaarlijk is of juist gezond. Adelhöfer was daar heel duidelijk in: lucide dromen zijn onderdeel van een gezonde slaap. Goed slapen is belangrijk voor een goede gezondheid en lucide dromen zijn een normaal onderdeel van de bekende slaapprocessen.

Tenslotte gaf Adelhöfer aan dat er nog veel onbekend is over lucide dromen en hij vroeg voor zijn onderzoek dan ook om vrijwilligers die regelmatig een lucide droom hebben. Die kunnen zich melden bij het Slaap- en geheugenlaboratorium van het Dondersinstituut.
Martin van de Vrugt verzorgde de muziek en Christa Hooijer leidde de discussie.

Tekst Ynte Schukken, fotografie Anne Dijkstra, illustratieontwerp Martijn Harleman

« bekijk ook de aankondiging van deze avond

« terug naar overzicht terugblikken 2023