12 april 2023

prof. Giles Scott-Smith

In 2022 verscheen het nieuwste boek van thrillerschrijver Almar Otten uit Deventer: ‘Het Alerdinck mysterie’. Het verhaal speelt zich af op landgoed Den Alerdinck bij Laag-Zuthem tegen de achtergrond van de conferenties die daar tijdens de Koude Oorlog plaats vonden. Na het verschijnen van het boek kreeg Otten een telefoontje van historicus Giles Scott-Smith van het Leiden University College. Scott-Smith is hoogleraar transnationale relaties en de geschiedenis van de diplomatie en doet onder meer onderzoek naar contacten die er tijdens de Koude Oorlog waren tussen het Westen en de Sovjet-Unie. Officiële diplomatieke contacten verliepen in die tijd vaak moeizaam.

Scott-Smith begon zijn verhaal met de discussie in de jaren 1977-1987 over het plaatsen van Amerikaanse kruisraketten in Nederland. In eerste instantie wilde Nederland deze kruisraketten niet plaatsen, maar in 1985 werd toch tot plaatsing besloten. Uiteindelijk is dat nooit doorgegaan. Industrieel Ernst van Eeghen lijkt daar een rol in te hebben gespeeld. Via zijn Stichting de Burght onderhield hij veel contacten op hoog niveau in zowel de Verenigde Staten als de Sovjet-Unie. Hij regelde in 1981 onder meer een Nederlandse parlementaire missie naar Moskou en sprak in 1985 met de toenmalige partijleider Gorbatsjov en korte tijd later met premier Lubbers. Kort daarna werd de plaatsing van de kruisraketten afgeblazen.
 
Iets vergelijkbaars deed zakenman en directielid bij Philips Frans Luvink van het landgoed Den Alerdinck met de Alerdinck Foundation die hij in 1985 oprichtte. De stichting wilde een centrum zijn voor Oost-Westcommunicatie en de contacten verbeteren tussen politici en mediamensen uit beide kampen. Als adviseurs had Luvink onder meer een aantal zeer gerenommeerde Nederlandse buitenlandjournalisten. In 1988 organiseerde de Alerdinck Foundation in het Ritzhotel in Parijs een conferentie met onder anderen de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Henry Kissinger, de burgemeester van Parijs Jacques Chirac en verscheidene Sovjet-politici en invloedrijke journalisten uit Moskou. Internationaal schreven gezaghebbende kranten over deze en andere activiteiten van de Stichting.

Van Eeghen en Luvink waren bevlogen Nederlanders met veel ambitie om de communicatie tussen Oost en West te verbeteren. De vraag blijft hoe groot hun invloed was. Was er werkelijk sprake van een Coup der Zakenlieden, zoals Elsevier eens kopte? Deze vraag blijft vooralsnog onbeantwoord, vooral omdat er in historische archieven weinig over te vinden is en veel daarvan nog altijd geheim wordt gehouden, in de Verenigde Staten en in Nederland, zoals Scott-Smith bij zijn onderzoek voortdurend merkt. Tijdens de discussie met de zaal vertelde hij dat de Nederlandse Binnenlandse veiligheidsdienst (BVD, tegenwoordig AIVD) indertijd veel informatie heeft verzameld. Agenten van de dienst lagen bij de conferenties op Den Alerdinck in de bossen rondom het kasteel. Opgevraagde documenten van de BVD die Scott-Smith gekregen heeft waren volledig onleesbaar gemaakt.

Na de pauze was er een keur aan vragen, in goede banen geleid door moderator Ilse Roelofsen.

Hoe werden deze initiatieven gefinancierd? Van Eeghen bleek wel eens wat subsidie gekregen te hebben, maar het meeste kwam uit toch uit de eigen stichting. Luvink gaf heel veel geld uit. Na de conferentie in het Ritzhotel was het geld van zijn stichting wel zo’n beetje op.

Waren Van Eeghen en Luvink eigenlijk niet ‘nuttige idioten’ (een beroemde kreet van Lenin), die de Sovjets uiteindelijk indirect hielpen? Volgens Scottt-Smith is zoiets nooit helemaal te vermijden, maar de twee hebben toch ook wel echt een effect gehad op de verbetering van de contacten tussen Oost en West. De Alerdinck stichting heeft impact gehad op de berichtgeving door de journalistiek en van Eeghen heeft invloed gehad op het kabinet en het kabinetsberaad.

Zouden de twee mogelijk een eigen agenda hebben gehad? Van Eeghen had immers een handelshuis en Philips zou belang kunnen hebben gehad bij een en ander. Volgens Scott-Smith is hierover niets in de archieven gevonden, maar het zou wel kunnen. Luvink zag wel investeringsmogelijkheden in de Sovjet-Unie, maar heeft daar uiteindelijk vooral geld verloren.

Tot slot kwam de vraag of Putin als KGB-agent mogelijk ook op Den Alerdinck geweest. Putin zat in deze periode in Dresden, in de DDR, waar het centrum van de financiering van Europese activiteiten tegen het Westen gevestigd was. Van een goede bekende van Putin is bekend dat die wel op Den Alerdinck geweest. Of Putin zelf ook ooit is geweest? Het zou kunnen, maar er zijn geen harde bewijzen voor.

Liroy Nevshan zorgde met een slagwerker voor de muziek op deze avond die soms wel wat weg had van een thriller.

Tekst Ynte Schukken en Huub Eggen, fotografie Huub Eggen.

« terug naar overzicht terugblikken

« terug naar overzicht terugblikken 2023