8 maart 2023

prof. dr. Esther Turnhout

Prof. dr. Esther Turnhout is van origine bioloog, maar ging na haar afstuderen niet de biologie, maar de biologen zelf onderzoeken. Ze promoveerde in het werkgebied Wetenschap en Technologie en hield in het najaar van 2022 bij de Universiteit Twente haar inaugurele rede over het raakvlak van wetenschap, technologie en samenleving.

De huidige wetenschap staat volgens haar onder druk. Er is veel kritiek vanuit de maatschappij op wetenschappers en de wetenschap die ze communiceren. Het ‘oude’ wetenschappelijke model is het lineaire model waarbij ervanuit wordt gegaan dat wetenschap objectieve kennis oplevert en dat op basis daarvan rationele beslissingen worden genomen. Aan dat model kleven logische bezwaren. Ten eerste levert objectieve kennis niet altijd rationele beslissingen op en ten tweede staat de wetenschap midden in de maatschappij en zijn wetenschap en samenleving vervlochten. Strikt objectieve wetenschap is daarmee eigenlijk niet mogelijk. De maatschappij heeft altijd invloed op de uitkomsten van onderzoek.

Als voorbeeld gaf ze een recente studie naar landgebruik en biodiversiteit, gemeten aan de hand van vogels en vlinders. Dit onderzoek werd uitgevoerd in een drietal gebieden: een natuurreservaat, een landbouwgebied en in de stad. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de biodiversiteit het grootst was in het natuurreservaat. De uitkomst kreeg veel lof en werd gebruikt door de politiek, met name door de partijen die de natuur hoog in het vaandel hebben. Volgens Turnhout was de opzet van het onderzoek eigenlijk niet relevant en leidde het vooral tot voorspelbare resultaten. Haar conclusie is dat onderzoek en ook onderzoeksresultaten selectief zijn en ook selectief gebruikt worden.
 
Dit betekent dat feiten niet voor zichzelf spreken; feiten en waarden zijn verbonden en passen in al dan niet bewust gekozen veronderstellingen en verwachtingen; dit wordt vaak aangeduid met het Engelse woord framing. Deze frames definiëren wat het probleem is, welk onderzoek relevant is en daarmee ook in welke richting de oplossing moet gaan. Framing leidt ook tot kennisongelijkheid: er is vooral veel financiering voor onderzoek met een goede lobby. Daarom gaat veel onderzoeksgeld naar bestaande kennis van goede onderzoekers met voorspelbare resultaten.

De vraag is dan natuurlijk hoe we dit beter kunnen doen, hoe onderzoek werkelijk kan bijdragen aan het maatschappelijk debat. Turnhout beantwoordde haar eigen vraag met een aantal aanbevelingen voor het financieren van onderzoek. Volgens haar is het nodig om de academische integriteit te verbreden, het ideaal van wetenschappelijke neutraliteit te verlaten, beter te letten op macht en ongelijkheid – ook binnen de wetenschap, diversiteit en inclusie te bewaken, dominante frames en gevestigde waarden en belangen kritisch te bevragen en vooral goed te beseffen dat dit allemaal niet vanzelf gaat.

Na de pauze leidde Almar Otten de discussie met de zaal. Een van de vragen ging over de verandering van onderzoeksfinanciering in de loop van de tijd. Volgens Turnhout is in de afgelopen jaren financiering van onderzoek vooral in het belang gesteld van economische groei. Dit is geen goede ontwikkeling omdat onze maatschappij zo veel meer is dan alleen economie. Het belang van de waarden in onze maatschappij komt in veel onderzoek onvoldoende aan bod en daarmee gaat veel onderzoek te weinig over de dingen die echt belangrijk zijn. Een andere vraag ging daar nadrukkelijker over. Hoe zorg je bij de beoordeling van aanvragen voor onderzoeksgeld dat de goede dingen onderzocht worden, hoe zorg je voor een beoordeling die de grote vragen in de samenleving en de belangen van alle maatschappelijke partijen werkelijk recht doet? Turnhout betoogde dat onderzoekers en beleidsmakers in het onderzoek zich veel meer moeten gaan realiseren dat zij kinderen zijn van de huidige tijd en cultuur en onderdeel van de maatschappelijke dynamiek. Alleen dan kan volgens haar de huidige, vaak beperkte en eenzijdige opzet van onderzoek aan maatschappelijk relevante ontwikkelingen worden vermeden. Het was, zo merkte een bezoeker op, alsof je de kritische geluiden uit de late jaren 60 en 70 weer hoorde. Dat besef is te veel weggezakt en moet nieuw leven worden ingeblazen, zo viel uit het betoog van Turnhout op te maken.

Jazzduo Dubio gaf de avond een aangename muzikale omlijsting.

Tekst Ynte Schukken en Huub Eggen, fotografie Huub Eggen.

« terug naar overzicht terugblikken

« terug naar overzicht terugblikken 2023