8 februari 2023

Matthijs van Boxel

Trok de avond in januari over goochelen met cijfers zoveel bezoekers dat de zaal bomvol was, ook nu was er weer een volle zaal, met een onderwerp dat haast het tegendeel van de vorige keer was. Spreker Matthijs van Boxsel, die literatuurwetenschappen en Nederlands studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, kwam spreken over domheid. Hij schreef een aantal boeken over dit onderwerp, inclusief de Encyclopedie van de domheid, ondertussen al vertaald in zeventien talen. “Ik leef van domheid,” zo vertrouwde hij de zaal toe.

Wat is domheid eigenlijk? Volgens Van Boxsel is het handelen tegen beter weten in, vaak met fatale gevolgen. Denk maar aan roken. Geen mens is intelligent genoeg om zijn eigen domheid te begrijpen, stelt Van Boxsel. Domheid dwingt ons echter om intelligentie te ontwikkelen. We moeten een strategie ontwikkelen om niet aan onze eigen domme daden ten onder te gaan. De som van overlevingsstrategieën is wat we onze beschaving noemen. Domheid is daarmee de motor van onze samenleving.

Het woord dom komt van doof; het idee was dat als er aan de buitenkant van het hoofd iets niet goed is, dan moet de binnenkant ook wel fout zijn. Denk ook aan stom dat zowel de onmogelijkheid om te spreken is als het dom zijn. Domheid wordt vaak, zo leert de geschiedenis, geassocieerd met lichaamskenmerken: de stand van het voorhoofd, de deuken in de schedel etc. Ook in de wetenschap is er het nodige gedaan aan domheid. Er zijn boeken geschreven over de lichaamskenmerken van domme mensen. Er zijn kaarten gemaakt met gemiddeld IQ per regio, die werden gebruikt in het leger bij het aannemen van manschappen en de kans om officier te worden. Hier was de letterlijk sprake van de topografie van de domheid.
 
Veel steden hebben de naam dom te zijn, met in Nederland Kampen als het ultieme voorbeeld. Ook tussen landen speelt die vaak grappig bedoelde beschuldiging van domheid: Nederlanders vinden Belgen dom, Belgen vinden Luxemburgers dom, Luxemburgers vinden Duitsers dom, Duitsers – Polen, Polen – Letten, Letten – Russen, Russen – Kazakken, Kazakken – Turken, Turken – Grieken etc. Zo loopt er een lijn van domheid over de wereld. 

Er zijn talloze voorbeelden van daden met negatieve gevolgen, begaan vanuit domheid: domdaden. Van Boxsel gaf er allerlei voorbeelden van, van de Paaseilanders die hun bestaan om zeep hielpen door alle bomen op het eiland te kappen voor het transporteren van hun beroemde beelden, tot de Nederlandse polders die via allerlei tussenstappen het gevolg zijn van het rampzalig verlagen van de grondwaterspiegel in de veengebieden in West-Nederland. 

In de discussie, geleid door Christa Hooijer, kwam de patafysica aan de orde. Dat is een (absurdistische) parodie op de moderne wetenschap, die met onzinredeneringen filosofeert over wat achter de metafysica ligt. De Patafysica streeft de wetenschap van denkbeeldige oplossingen na, is geïnteresseerd in de wetmatigheid van uitzonderingen en bestudeert het universum dat parallel aan de officiële wereld bestaat. Of het allemaal veel met wetenschap te maken heeft, is zeer de vraag, maar prikkelend was het wel. Domheid is verder gewoon leuk en een oneindige bron van humor. Bij hoge uitzondering was het publiek snel door zijn gewoonlijk slimme vragen heen en sloot Hooijer de avond al vóór 22 uur af. 

Het jazzduo Dubio zorgde voor de live muziek, die door velen als heerlijk ontspannen werd ervaren.

Tekst Ynte Schukken en Huub Eggen, fotografie Huub Eggen

« terug naar overzicht terugblikken

« terug naar overzicht terugblikken 2023