12 oktober 2022

Ben Feringa

Het had wat moeite gekost, maar prof.dr. Ben Feringa, hoogleraar organische chemie aan de Rijksuniversiteit Groningen, had eindelijk een gaatje in zijn overvolle agenda gevonden voor een verhaal in Deventer. Die nog altijd zo volle agenda is de nasleep van het feit dat hij in 2016 de Nobelprijs voor de Scheikunde won, samen met een Franse en een Britse collega overigens. Hij werd bekroond voor zijn baanbrekende werk op het gebied van moleculaire motoren. Dat zijn eiwitten met afmetingen van miljoensten van een millimeter die je met behulp van een klein beetje energie in een andere stand kunt zetten en zo laten bewegen.

Feringa is al heel lang geïnteresseerd in zogeheten chirale moleculen. Dat zijn moleculen die in twee spiegelbeeldige vormen bestaan, net zoals onze handen spiegelbeelden van elkaar zijn. In zijn vakgroep onderzoekt hij hoe je dergelijke chirale moleculen maakt en hoe je ze laat bewegen. Met behulp van een heel korte lichtpuls lukte het om zo’n molecuul in een andere stand te zetten, maar het molecuul klapte meteen weer terug. Een heen- en weergaande beweging dus. Per toeval, zo vertelde Feringa, ontdekte één van zijn promovendi hoe je dat omklappen in steeds dezelfde richting kunt laten verlopen en er, kortom, een ronddraaiende beweging van kunt maken. De nanomotor was geboren.
 
In een gedreven verhaal vertelde Feringa vooral over hoe dit soort onderzoek loopt en hoe het is om met een groep supergetalenteerde jonge onderzoekers van over de hele wereld te werken. Als hoogleraar ben je vooral bezig met alle zaken rondom onderzoek, van organiseren tot geld binnenhalen. Als er dan om de zoveel tijd een dolenthousiaste jonge onderzoeker je kamer binnenstormt met een geweldig idee of iets wat lijkt op een ontdekking, is dat het mooiste wat er is, aldus Feringa, die dan meteen meeloopt naar het lab. Hij liet zijn groep dan ook volop delen in de eer die hij kreeg.

Voor een afgeladen zaal, die herinnerde aan tijden van vóór corona, vertelde Feringa een aantal smakelijke anekdotes over wat er bij het krijgen van een Nobelprijs komt kijken.

In de discussie na de pauze, onder leiding van Almar Otten, ging hij naar aanleiding van de vragen dieper in op de wetenschap achter zijn onderzoek. Maar meer aandacht besteedde hij aan het belang van inspirerende figuren in je leven, aan de waarde van goed onderwijs, aan het belang van fundamenteel onderzoek, en aan de vele beloftes die dit soort onderzoek volgens hem biedt voor de oplossing van de grote maatschappelijke problemen die we op ons bord hebben en krijgen. Volgens sommige bezoekers was hij haast naïef optimistisch, maar aanstekelijk was het wel.

Johanneke ter Steege verzorgde muziek.

Tekst en fotografie Huub Eggen.
Beeld nanocar: University of Groningen

« terug naar overzicht terugblikken