12 februari 2020

prof.dr. Marion Koopmans

Prof.dr. Marion Koopmans, voorzitter van de vakgroep Viroscience van de Erasmus Universiteit was de spreker. Koopmans kwam deze avond rechtstreeks uit Genève waar de laatste WHO-gesprekken hadden plaatsgevonden over de aanpak van de Corona-virusuitbraak.
Koopmans begon eerst met uitleggen wat een virus is: een stukje genetisch materiaal dat zichzelf wil kopiëren door gebruik te maken van de gastheercellen. Een virus heeft veel ‘haken’ waarmee het zich kan hechten aan cellen van de gastheer. De celmachinerie wordt dan door het virus overgenomen om nieuwe virussen te maken. Door dit “kapen” van de cel vindt er beschadiging plaats van de cel, van cellen en van weefsels. Maar er zijn ook heel veel virussen waar we helemaal geen last van hebben. De zogenaamde virosphere bestaat uit alle natuurlijk voorkomende virussen. Virussen zijn zeer talrijk: zo bevinden zich in elke milliliter oceaanwater ongeveer 10 miljoen virussen. Virussen hebben een rol in het in balans houden van het ecosysteem, ze zijn de regelaars van ecologische evenwichten.
 
De mens bestaat uit ongeveer tienduizend miljard lichaamscellen. Maar op en in ons lichaam bevinden tien keer zoveel bacteriën en honderd keer zoveel virussen. Mensen, evenals alle dieren, hebben dus een zogenaamd viroom en dit viroom heeft invloed op het wel en wee van de gastheer. Maar slechts heel weinig virussen leveren ook daadwerkelijk ziekteverschijnselen op.

Toch zijn er vrijwel elk jaar uitbraken van ‘nieuwe’ virussen. Heel veel van deze virussen komen uit de dierenwereld. Dit zijn zogenaamde “spillover”-infecties. Uitbraken van nieuwe virussen gebeuren vaak na veranderingen in demografie, politiek, gedrag, klimaat, technologie, of na andere grote wijzigingen in ons ecosysteem.
Koopmans besprak vervolgens een aantal voorbeelden van recente uitbraken:

Het MERS-virus (Middle Eastern Respiratory Syndrome) is een coronavirus, afkomstig van de dromedaris en wordt uitgescheiden in dromedarismelk. Sinds de dromedaris als huisdier en hobbydier in grote aantallen wordt gehouden zijn infecties met MERS bij de mens opgetreden.

Een ander recente uitbraak was die van het Zika-virus in Brazilië. Dit virus is al langer bekend maar is door de vele handelscontacten recent uit Afrika met muggenpopulaties naar Zuid-Amerika meegekomen. Daar heeft het geleid tot een grote uitbraak, met vooral veel problemen bij infecties tijdens de zwangerschap, die leidden tot kinderen met aangeboren afwijkingen (o.a. microcephalie, een te klein hoofd).

En zo hebben we nu te maken met een uitbraak van een coronavirus (het COVID-19 virus). Koopmans gaf aan dat het vooral opvallend is bij deze uitbraak hoeveel informatie over de uitbraak er via de sociale media komt, wat leidt tot een nieuwe dynamiek. Het eerste bericht over dit virus was ook online, op een Chinese financiële site: https://finance.sina.cn. Pas daarna werd de uitbraak gemeld via de World Health Organization (WHO). Ook zijn er veel roddels over het virus op de sociale media die meestal niet gebaseerd zijn op feiten of onderzoek. Toch zijn deze roddels zeer invloedrijk in de gedachtenvorming over de uitbraak, volgens Koopmans echt een nieuw fenomeen om mee om te gaan.

Eind december was er in Wuhan een groep mensen met longontsteking die allemaal op dezelfde markt waren geweest. Na onderzoek werd een tot nu toe onbekend virus gevonden. Bij verder onderzoek aan het DNA van dit virus bleek het enorm te lijken op een al bekend coronavirus, afkomstig van vleermuizen. De zogenaamde homologie was hoog, maar niet hoog genoeg om een directe afgeleide te zijn van dit vleermuisvirus. Er is dus waarschijnlijk nog een andere gastheer die het virus direct heeft overgedragen op de mens.

Overigens was Koopmans, ondanks de beperkte communicatie, onder de indruk van de snelheid van handelen van de Chinese overheid: op 9 januari werd het virus gevonden, op 12 januri werd de DNA-volgorde met de wereld gedeeld, en op 16 januari was er een diagnostische test beschikbaar die in heel China werd uitgereikt. Daarnaast heeft de Chinese overheid heel veel gedaan om de uitbraak tot de regio te beperken, bijvoorbeeld door het in quarantaine plaatsen van een hele stad. Het zijn maatregelen die in de westerse wereld niet zo gemakkelijk geaccepteerd zouden worden.

In eerste instantie leek het COVID-19 virus niet zo besmettelijk, maar vanaf 18 januari waren er nieuwe uitbraken bij mensen die niet op de markt waren geweest: er was dus toch een aanwijzing voor transmissie van mens naar mens. Door het vele vliegverkeer van en naar China is het mogelijk dat het virus zich verder in de hele wereld verspreidt. Dat is ook de reden dat de noodtoestand door de WHO is afgekondigd.
Na de pauze, waarin The Imaginary Suitcase zorgde voor live muziek, werd de discussie zoals gebruikelijk geleid door James van Lidth de Jeude. Er was, niet verbazend, heel veel interesse voor de recente COVID-19 uitbraak.

Een vraag ging over het verschil tussen deze uitbraak en de SARS uitbraak. Bij SARS was de hype veel minder. Koopmans gaf aan verbijsterd te zijn over de hoeveelheid onrust die er gezaaid wordt via de sociale media. Fake news lijkt wel de norm te worden, de “trusted sources” lijken te verdwijnen.

Er is op dit moment ook nog te weinig kennis over het overleven van het COVID-19 virus buiten de gastheer. Dit is momenteel een van de belangrijke onderzoeksvragen die de afgelopen dagen in Genève zijn besproken tijdens het WHO-overleg. De Erasmus Universiteit Rotterdam is één van de centra waar onderzoek gaat plaatsvinden.
Ook was er interesse in waarom vleermuizen heel vaak de bron zijn van nieuwe uitbraken bij de mens. Koopmans gaf aan dat vleermuizen in grote groepen leven en daardoor makkelijk virussen in hun populatie kunnen huisvesten. Daarnaast zijn vleermuizen als diersoort heel oud en hebben dus heel veel virus-beschermingsmechanismen. Daarmee zijn vleermuizen dus ook heel interessant voor onderzoek aan mechanismen voor ziektepreventie.

Koopmans besloot de avond met de voorspelling dat virusuitbraken tot het “nieuwe normaal” gaan behoren. “We moeten er mee leren omgaan”.

Tekst Ynte Schukken, fotografie Huub Eggen.

« terug naar overzicht terugblikken