8 maart 2017

dr.ir. Hester den Ruijter + Loes

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het toeval was dat uitgerekend op Internationale Vrouwendag het Science Café een lezing had met vrouwen in de hoofdrol. Maar dat maakte het niet minder pregnant, om maar een toepasselijke term te gebruiken. Allereerst was daar natuurlijk de vrouwelijke spreker zelf, dr. Hester den Ruijter, verbonden aan UMC Utrecht, die zich bezighoudt met onderzoek naar het vrouwenhart. Een andere hoofdrol was weggelegd voor Loes, die zou vertellen over haar eigen ervaringen als hartpatiënt. En dan was er nog Hesters moeder, die ook in de zaal zat en bij wie Hester af en toe checkte: “Mam, begrijp je het nog?”

Door in de aftrap de verschillen tussen mannen en vrouwen met de nodige humor te belichten wist Hester de zaal meteen haar verhaal in te trekken. Maar de grappige clichés ten spijt is het een verontrustend feit dat hart- en vaatziekten doodsoorzaak nummer 1 zijn bij vrouwen, en dat desondanks bij klinische cardiologische studies er systematisch te weinig vrouwelijke proefpersonen zijn betrokken. Hierdoor zijn de resultaten van deze onderzoeken, bijvoorbeeld in de vorm van medicijnen, teveel gebaseerd op de mannelijke proefpersonen en wordt te weinig rekening gehouden met de vrouwelijke fysiologie.

Hoe dit komt is eenvoudig te verklaren uit een aantal factoren: het zijn doorgaans vaker mannen die zich aanmelden voor (risicovol) onderzoek; vrouwen zijn op het moment dat ze hart- en vaatziekten ontwikkelen gemiddeld ouder dan mannen met dezelfde problemen; ook gaan hart- en vaatziekten bij vrouwen heel vaak gepaard met andere problemen, zoals reuma en diabetes. Aangezien farmaceuten hun medicijnen graag willen testen in “schone” populaties, sluiten ze deze complexere gevallen liever uit in hun onderzoek. En dan noemde Hester nog een belangrijke maatschappelijke factor: met de DES-dochters en de Softenon-babies uit het verleden in gedachten willen we vrouwen eigenlijk niet meer onderwerpen een risicovol onderzoek.

Een belangrijk verschil tussen mannen en vrouwen zien we bij de kenmerken van een hartinfarct. Komt het bij mannen vaak plotseling, bij vrouwen kunnen er al weken van te voren vage symptomen zijn die lastig te duiden zijn, zelfs door huisartsen. Om dit te illustreren nodigde Hester haar gast Loes uit om te vertellen over haar ervaringen als hartpatiënt.

Loes vertelde dat ze enkele jaren geleden bij zichzelf verschijnselen ontdekte waardoor ze zich zorgen begon te maken. Ze was nog aan de jonge kant voor hart- en vaatziekten maar ze had een moeilijke zwangerschap achter de rug en ging dus toch maar eens naar de dokter. Ze gaf aan dat ze volgens haar een verhoogd risico had op hart- en vaatziekten, maar de dokter wuifde haar argumenten weg. Hoewel ze steeds meer lichamelijke problemen kreeg en ze bij verschillende bezoeken haar zorgen kenbaar maakte, werden die steeds ontkend.

Uiteindelijk kwam het zover dat ze, nota bene bij een inauguratie van een bevriende gynaecoloog, duizelig werd en allemaal atypische klachten kreeg. Met zoveel artsen bij elkaar kreeg ze een ingeving: ze veinsde uitstraling naar haar linkerkaak. In no time was er een ambulance geregeld waarvan één van de ambulancebroeders zei dat ze op dat moment een hartinfarct onderging. “Vertel me iets nieuws”, zei Loes. Lang verhaal kort, ze kwam er weer helemaal bovenop, maar met haar belevenissen werd wel duidelijk dat een hartinfarct bij vrouwen vaak een wat gecompliceerdere zaak is dan bij mannen.

Hierna pakte Hester de draad weer op met wat meer technische achtergronden van de oorzaken van cardiovasculaire klachten. Eén van de verschillen tussen mannen en vrouwen is de manier waarop plaque zich vormt in de aderen. Bij vrouwen wordt heel vaak zogenoemde erosieve plaque gevormd, die langzaam grote stolsels in de hand werkt. Bij mannen zie je veel vaker dat een bloedvat scheurt door een stolsel dat van binnenuit aangroeit. Er is onderzoek gedaan naar de verschillen tussen de plaques van mannen en vrouwen. De plaque van vrouwen wordt heel vaak gestabiliseerd door collageenweefsel, terwijl bij mannen de plaque vaak veel vet bevat en bloedingen vertoont.

Tot slot van haar verhaal gaf Hester nog een inkijkje in een idee waar ze op dit moment aan werkt en waar ze nog bewijs voor zoekt, namelijk dat de stabiele plaque bij vrouwen een bron is van heel kleine bloedpropjes die in de kleine vaatjes rond het hart vast kunnen komen te zitten. Hier hebben de vrouwen niet direct last van, maar ze kunnen er wel op latere leeftijd allerlei andere problemen door krijgen.

Na de pauze, waarin niet zoals aangekondigd De (door een blessure gevelde) Reisgenoot maar Jason Frederick zorgde voor de muziek, ging James van Lidth de Jeude door de zaal met zijn microfoon. De grote interesse van het publiek bleek niet alleen uit de goede opkomst deze avond, maar ook uit de vele en goede vragen. Wat is plaque eigenlijk, is het blijvend, wat zijn de oorzaken van de verschillende vormen van plaque? Maar ook: wat is je ideale onderzoeksvoorstel? Waarop Hester verwees naar het idee over de kleine stolseltjes dat ze al aan het einde van haar verhaal noemde, en dat ze in plaats van onderzoek te doen aan weefsel van overledenen het liefst een oplossing zou vinden voor nog levende patiënten. Schokkend was het verhaal dat ze vertelde over een groot onderzoek aan mensen met verschillende etnische achtergrond, dat ze niet gepubliceerd kreeg in een gerenommeerd Amerikaans medisch vaktijdschrift omdat het racistisch zou zijn. De cardiologische verschillen tussen deze etniciteiten bestaan wel degelijk en op deze manier kan dit belangrijke probleem niet goed worden onderzocht.

Toeval of niet, aan Internationale Vrouwendag was in het Burgerweeshuis in ieder geval een belangrijke bijdrage geleverd door een bevlogen onderzoeker die haar publiek weer wat wijzer had gemaakt op een manier die ook haar moeder begreep.

Tekst Peter van Diest, fotografie Huub Eggen.

« terug naar overzicht terugblikken