9 maart 2016

prof.dr. Leo Lucassen

Aan het begin van zijn lezing over migratieproblematiek kondigde prof. dr. Leo Lucassen, hoogleraar Sociale Geschiedenis aan de Universiteit Leiden en directeur Onderzoek aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam, zich aan als, hoe kan het anders, historicus. Hij voegde daaraan toe dat je je kunt afvragen wat je hebt aan een historicus als je nú een precaire situatie hebt en verwacht in de nabije toekomst allerlei daaruit voortvloeiende problemen te moeten oplossen. Hij gaf zelf het antwoord door te stellen dat je met kennis van het verleden wel degelijk het nodige inzicht kunt krijgen om toekomstige problemen het hoofd te kunnen bieden.

Die kennis uit het verleden illustreerde hij aan de hand van enkele voorbeelden. Hij noemde onder andere de Belgische vluchtelingen die in de Eerste Wereldoorlog onze zuidelijke grens passeerden, de Joodse vluchtelingen die voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog Nazi-Duitsland ontvluchtten, de Vietnamese bootvluchtelingen van eind jaren zeventig, begin tachtig, en de vluchtelingenstroom uit voormalig Joegoslavië, het Midden-Oosten, en de Hoorn van Afrika, in de jaren negentig. Een opvallend detail is dat het in de Eerste Wereldoorlog ging om 1 miljoen Belgische vluchtelingen op destijds 6 miljoen Nederlanders, en dat ook in de jaren negentig de aantallen veel groter waren dan nu. En dat in het laatste geval de media een rol speelden in de veel grotere bereidheid tot opvang illustreerde Lucassen aan de hand van de iconische foto van uitgemergelde mannen in een Servisch concentratiekamp.

Maar de media-invloed was niet enige factor die de publieke opinie bepaalde, Lucassen stelde dat de stemmingmakerij rond de vluchtelingensituatie nu vele malen groter is dan in de jaren negentig. En dat terwijl de etnische samenstelling van de vluchtelingenstromen toen en nu minder verschillen dan veel mensen geneigd zijn te denken. Het grote verschil zit hem volgens Lucassen in de huidige politieke dynamiek en de grote polarisatie, onder andere in het licht van de islamofobie die sinds 2001 steeds grotere vormen heeft aangenomen. Daarom is het volgens Lucassen interessant om eens te kijken naar hoe het de moslimvluchtelingen van de jaren negentig vergaan is. En dan blijkt dat, ondanks een slechte start qua arbeidsparticipatie, deels veroorzaakt door bewust beleid tegen een vermeende “aanzuigende werking”, de culturele aanpassing van de groep uit de jaren negentig zeer goed geslaagd kan worden genoemd.

Ten aanzien van de polemiek in de huidige vluchtelingencrisis constateerde Lucassen dat in de media pas vanaf 2014 veel meer wordt gepraat over vluchtelingen dan voorheen. Precies tegelijk met het uitspreken van de vraag “hoe komt dat?” liet hij de volgende slide met het portret van Geert Wilders verschijnen. Niettegenstaande het komische effect was de eigenlijke bedoeling hiervan om duidelijk te maken dat het verschil met de jaren negentig was dat er toen geen populistische partijen waren. De politieke context is duidelijk veranderd. Een ander verschil tussen toen en nu is de zichtbaarheid van het probleem: door het middels een visumplicht onmogelijk te maken dat de vluchtelingen het vliegtuig kunnen nemen naar Europa, zijn ze aangewezen op mensensmokkelaars die ze in gammele bootjes stoppen. Dat levert dagelijks schrijnende taferelen op in de media waardoor we ons veel bewuster zijn van de toestroom van vluchtelingen. Voeg daar nog aan toe het moslimterrorisme van de laatste jaren en de enorme toename van sociale media en het wordt duidelijk waarom de perceptie van het probleem nu zo anders is dan vroeger.

Lucassen sloot af met de constatering dat de gevestigde politiek, Angela Merkel uitgezonderd, zich te weinig uitlaat over de mogelijkheden en onmogelijkheden ten aanzien van opvang, en dat populistische politici als Geert Wilders dat gat maar al te graag met hun eigen overdreven hyperbolen opvullen. Mede daardoor is het vluchtelingendebat, in Lucassens woorden, een stuk giftiger dan in de jaren negentig.

Vooraf en in de pauze zorgde Collin Hoeve voor muziek, onder andere van zijn album met de passende titel Lessons Learned, en na de pauze ging James van Lidth de Jeude voortvarend met de microfoon door de zaal. Vragen over de statistieken van de jaren negentig, het verschil tussen de Belgen uit de Eerste Wereldoorlog, die van “hetzelfde” geloof waren, en de moslims van nu, en over het verschil in inwoneraantallen toen en nu, gaven aan dat Lucassens verhaal iets had losgemaakt en dat de belangstelling van het Science Cafépubliek voor sociaal-historische wetenschap zeker niet onderdoet voor die voor onderwerpen uit de beta-wetenschappen.

Tekst Peter van Diest, fotografie Huub Eggen.

« terug naar overzicht terugblikken