10 juni 2015

drs. Jona Lendering

Verhalen uit de wetenschap, dat is wat we in het Science Café willen horen. En een goede verhaallijn is daarbij een belangrijk hulpmiddel voor de sprekers om hun onderwerp over het voetlicht te krijgen. Voor het Science Café van juni had Jona Lendering, historicus en specialist op het gebied van de geschiedenis van het Midden-Oosten, dat goed begrepen. Met zijn onderwerp, het schisma in de islamitische wereld tussen de sjiieten en de soennieten, wist hij het publiek meer dan een uur te boeien door twee elkaar aanvullende verhaallijnen met elkaar te verweven.

Een goede verhaallijn krijg je overigens natuurlijk wel makkelijker voor elkaar als het verhaal zelf al gáát over een lijn. Een opvolgingslijn in dit geval, want dat is waar het genoemde schisma uit voortkomt. Lendering vertelde dat de kiem voor de problemen al gelegd werd toen Mohammed twee verschillende uitspraken deed over zijn opvolging. Want moest zijn opvolger nu om het even welke goede moslim zijn, of was het Ali, zijn neef en schoonzoon, die Mohammeds plaats moest innemen? Deze kwestie heeft eeuwenlang onenigheid gezaaid tussen moslims van allerlei gezindten.

Lendering begon echter over de blinde vlek van het westen als het over de islam gaat. Zijn uitgangspunt was de slag bij Marathon, toen de oude Grieken de Perzen versloegen. Daaruit is in de geschiedschrijving het stereotype beeld overgebleven van de Grieken als grondleggers van de westerse vrije samenleving, en van de Perzen als voorlopers van de niet zo vrije islamitische wereld. In de loop van de geschiedenis krijgen de Grieken en de Perzen hun opvolgers, maar het algemene beeld blijft hangen: de Grieken/Romeinen/christenen zijn beschaafd, de Perzen/Turken/islamieten zijn barbaren. Een volkomen onterecht, maar zeer hardnekkig vooroordeel, dat als een rode draad door de Europese geschiedenis loopt.

Naast zijn top-downverhaal, een vrij exacte opsomming van de “officiële” geschiedenis van de geleidelijke versplintering van de islamitische ideologie, vertelde Lendering ook de bottom-upversie. Hierin schetste hij een beeld van een grote, al bestaande pluriformiteit aan religieuze groeperingen die allemaal met elkaar concurreerden en rebels stonden tegenover de gevestigde orde. Uit die situatie ontstond een tak van de islam die zich kenmerkte door het zich voortdurend afzetten tegen de machthebbers van het moment.

En passant kleurde Lendering het plaatje in met kleine opmerkelijke feitjes. Zo kwamen we te weten dat het afbeelden van Mohammed helemaal niet altijd verboden is geweest, en dat de arts Avicenna, een grote naam in de soennitische traditie, eigenlijk niet zo’n goede moslim was omdat hij dronk als een tempelier. En als je op vakantie wilt naar een islamitisch land, ga dan naar Iran. Daar is het ochtendgebed afgeschaft en dat is wel zo rustig als je voor zonsopkomst nog lekker ligt te dromen.

We zullen hier niet de hele geschiedenis herhalen die Lendering schetste, maar één belangrijke conclusie is wel het vermelden waard. Het schisma uit de zevende eeuw, dat al in de negende eeuw te ruste gelegd was, werd geherpolitiseerd in de zestiende eeuw, met de huidige politiek-religieuze situatie in het Midden-Oosten als uiteindelijk gevolg. Lendering eindigde met een relaas over de schrijver Samir Kassir, een voorstander van seculiere democratie in het Midden-Oosten die werd vermoord in 2005. Volgens Lendering heeft Kassirs gedachtegoed bijgedragen aan de Arabische Lente, en ondanks de ellende die daarop volgde in een aantal landen, wilde Lendering de hoop nog niet opgeven.

Na de lekkere muziek van Brenda Bee, in de vragenronde onder leiding van James van Lidth de Jeude, contrasteerde iemand Lenderings verhaal over ons beeld van de islam met de interessante vraag hoe men in de islamitische wereld aankijkt tegen het Westen. En net zoals in het Westen het beeld van de islam niet eenvormig is, bestaan er in de islamitische wereld ook vele gezichtspunten over ons, zo vertelde Lendering. Op een vraag over de situatie in Indonesië reageerde hij met de nuchtere constatering dat tot de onafhankelijkheid van Indonesië Nederland het grootste islamitische land ter wereld was.

Met zijn vermakelijke verteltrant en enige zelfspot (“ik presenteer me vanavond als een geweldige alcoholist”) wist Lendering te doen wat wij in het Science Café van de sprekers verwachten: het vertellen van een goed verhaal uit de wetenschap.

Tekst Peter van Diest, fotografie Huub Eggen.

« terug naar overzicht terugblikken