Prof. Frank van Harmelen

Dat kunstmatige intelligentie een actueel en aansprekend onderwerp is, bleek uit de belangstelling. Al ruim voor het begin moesten de deuren worden gesloten omdat de zaal te vol werd. Bij het maken van de poster voor de avond hadden we intern discussie over de vraag of we Kunstmatige Intelligentie (KI) of Artificial Intelligence (AI) moesten gebruiken. We deden het één voluit en het andere in afkorting. Spreker prof.dr. Frank van Harmelen, hoogleraar Kunstmatige Intelligentie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, was er duidelijk over: AI (KI is meer bekend als iets anders …).

Hoe definieer je intelligentie en daarmee kunstmatige intelligentie? De oudste definitie is van Alan Turing, de grondlegger van de AI. Hij bedacht wat wij tegenwoordig de Turingtest noemen. Als een machine een gesprek aan kan gaan met een mens zonder dat die mens ontdekt dat hij met een machine praat, is er volgens Turing sprake van AI. Daarmee is de mens wel de gouden standaard geworden en de vraag is of dat wel relevant blijft. Er zijn veel voorbeelden van AI waar de computer de mens nadoet of zelfs verbetert: spraak herkennen of een robot pannenkoeken leren bakken of beter schaken dan de wereldkampioen. Toch vinden we dat nu eigenlijk al wel beperkt; deze computers kunnen nog niet echt een mens vervangen. We stellen daarmee steeds hogere eisen aan AI. Momenteel lijkt de volledig zelfrijdende auto het ultieme doel, maar als die er is, zal er vast een nog meer ambitieuze verwachting ontstaan. Kortom, er is geen harde definitie van AI.
 
AI is heel goed in rekenen, in het herkennen van objecten en gezichten en of het opbouwen van levensechte gezichten of landschappen. Zelflerende robots worden met AI steeds beter. Van Harmelen gaf aan dat AI ook veel niet kan, en het belangrijkste is waarschijnlijk dat AI geen “gezond verstand” kan gebruiken. De computer kan niet goed afwegen, heeft geen emotie en kan niet “de goede dingen” doen. Het begrijpen van context is ook niet weggelegd voor AI. 

Op 30 november 2022 werd het programma ChatGPT geïntroduceerd. Het lijkt de Turingtest met glans te doorstaan. Van Harmelen gaf live enkele demonstraties van wat ChatGPT goed kan: een Sinterklaasgedicht schrijven, een lezing voorbereiden en zelfs een onzinvraag als onzin herkennen. Het lijkt alsof ChatGPT veel ‘weet’, maar dat is schijn. Het programma wordt met behulp van neurale netwerken getraind met heel veel informatie en wordt dan per trainingsronde beter. Van Harmelen liet een artikel uit de New York Times zien waarin een chatbot aanvankelijk vooral onbegrijpelijke letterbrij produceerde, maar na verloop van vele trainingen met steeds betere teksten kwam. Daarna toonde hij een aantal voorbeelden waarin ChatGPT wel plausibele antwoorden geeft, die echter fout zijn. Voor niet-ingewijden is dat vaak lastig te herkennen. 

AI gaat volgens Van Harmelen, anders dan men vaak denkt, de mens niet vervangen. Hij ziet AI als een hulpstuk bij het denken van mensen. De toekomst ligt in het samenwerken met de computer om er beter van te worden en meer te kunnen. Er zou volgens hem geen angst voor AI zou moeten zijn en er moet vooral ingezet worden op samenwerken met AI.

De boeiende discussie na de pauze, geleid door Almar Otten, leverde meteen kritische vragen op. Gaat AI niet toch de mens weg automatiseren? De geschiedenis leert, aldus Van Harmelen, dat technische innovaties de mens altijd meer tijd hebben opgeleverd voor andere (slimme) dingen. Zorgen zijn er zeker wel over de informatie waarmee AI getraind wordt. In het trainingsmateriaal kan allerlei bias zitten, eenzijdige of discriminerende informatie. Daar moeten de ontwikkelaars van AI goed op letten. In dit verband kwam de wet aan de orde die het Europese Parlement op 9 december 2023 aannam. Die wet is een soort ladder: op de hoogste sport wordt een aantal zaken verboden zoals gezichtsherkenning in de openbare ruimte; op een lagere sport mag gezichtsherkenning wel, maar alleen in gesloten ruimtes. Andere AI-toepassingen op een weer lagere sport van de ladder mogen zonder voorwaarden; denk aan het vertalen van teksten. De EU-wet is de eerste die probeert discriminatie te verbieden in AI-systemen. Deze regelgeving is de eerste in de wereld en volgens Van Harmelen is dit een hele goede ontwikkeling die ook in andere rechtsgebieden gevolgd zou moeten worden.

Tenslotte was een bezoeker er benieuwd naar of ChatGPT iets gaat betekenen voor de menselijke intelligentie. Van Harmelen stelde een wedervraag: hebben boeken impact gehad op menselijk denken? Ja, door boeken hebben we veel meer kennis kunnen vergaren en een fysiek geheugen gecreëerd. Iets vergelijkbaars gaat AI ook voor ons doen. Van Harmelen is ervan overtuigd dat ons zelfbeeld gaat veranderen door AI.

Dubio verzorgde de live muziek.

Tekst Ynte Schukken en Huub Eggen, fotografie Huub Eggen.

« bekijk ook de aankondiging van deze avond

« terug naar overzicht terugblikken 2023