11 mei 2022: Jan Willem Erisman
Stikstofkeuzes voor de boer: Evenwicht tussen ecologie en economie


Stikstofkeuzes voor de boer: Evenwicht tussen ecologie en economie

Voor een bijna weer ouderwets volle zaal hield hoogleraar milieu en duurzaamheid Jan Willem Erisman een zeer informatief verhaal over de achtergronden van de huidige stikstofproblemen en een mogelijke uitweg daaruit. Zoals bekend is de uitstoot van stikstof in Nederland zo hoog dat die veel van onze beschermde natuur, de zogeheten Natura 2000-gebieden, aantast. De bodemkwaliteit is in ons land gemiddeld achteruitgegaan, het gaat steeds slechter met de boerenlandvogels, en de ecologische waterkwaliteit is slecht. Metingen en berekeningen geven aan dat de landbouw (akkerbouw plus veeteelt) voor 41% van alle extra stikstof in die gebieden zorgt, 35% afkomstig is uit het buitenland, verkeer en scheepvaart 11% bijdragen, de industrie 8% en de huishoudens 4%. Daarom ligt het accent bij het terugdringen van de uitstoot zo op de landbouw.

Over stikstof bestaan veel misverstanden. Onze lucht bestaat voor 78% uit stikstof. Die is echter niet reactief; hij reageert dus niet met andere stoffen. De levensprocessen hebben reactief stikstof nodig en die komt uit verbindingen die in de bodem bestaan. Menselijke activiteiten als oliewinning, gebruik van kunstmest, productie van dierlijke mest en bouwactiviteiten voegen reactief stikstof toe aan het natuurlijke evenwicht. Dat is in de meeste gevallen heel gevoelig voor verstoringen. Uit waarnemingen met satellieten is te zien dat Nederland een ware hotspot van stikstof is. Er is dus veel uitstoot op een klein gebied. Uitstoot uit hoge torens komt verder weg neer, maar uit lage bronnen slaat in de directe omgeving neer.

Terugdringen van de uitstoot moet dus vooral van de landbouw komen. Erisman schetste hoe de boeren gevangen zitten in een economisch systeem dat hen dwingt tot grote investeringen tegen relatief lage verdiensten. Ook zijn er steeds meer regels, verdragen en doelstellingen op het gebied van natuurbescherming en klimaat gekomen, vaak in internationaal verband mede door Nederland afgedwongen, die vaak botsen met het belang van de boeren. In ons land beheert de landbouw 70% van de grond, het landschap en de biodiversiteit. De natuur is enorm versnipperd en die kleine gebieden liggen daardoor veelal dicht tegen landbouwbedrijven en woongebieden aan. Door schipperend beleid, ondeugdelijke regelgeving en onhaalbare doelstellingen heeft een weinig daadkrachtige overheid van al die verschillende belangen inmiddels een onontwarbare knoop.

De enige uitweg, aldus Erisman, is afstappen van een uniform landelijk beleid. Je moet, volgens hem, per regio met zijn specifieke natuurlijke omstandigheden kijken hoe je met de boeren samen een evenwicht vindt tussen de belangen van de natuur en hun belangen, tussen ecologie en economie. Maak als overheid de doelstellingen helder, geef aan welk budget daarvoor beschikbaar is, stel een termijn en vraag de boeren met een plan te komen. Is dat haalbaar, voer het dan met de boeren uit. Is het niet haalbaar, voer dan als overheid je eigen plan uit. Hij gaf als voorbeeld Schiermonnikoog waar de boeren gezamenlijk hun veestapel hebben verminderd en een nieuw economisch rendabel model hebben ontwikkeld.

De toon van de discussie leek gezet te worden door Rudie Haarman, melkveehouder in Bathmen en voorzitter van LTO Salland. Hij betichtte Erisman van 35 jaar tunneldenken (Erisman vertelde dat hij al 35 jaar onderzoek aan stikstof in het milieu doet). Hij verwoordde het diepe gebrek aan vertrouwen dat tussen boeren en overheid en natuurinstanties is ontstaan, en de grote onzekerheid over de toekomst onder de boeren. In de levendige discussie met de zaal bleek echter al snel dat Erisman kritisch is op een aantal uitgangspunten in het beleid, zoals Haarman de dag erna op twitter zelf ook constateerde. De Europese afspraken over de zogeheten kritische drempelwaarde voor stikstofneerslag zijn te rigide. Nu geldt één norm, ongeacht over welk gebied je spreekt, terwijl er regionaal grote verschillen zijn in ons land. Ook de enorme versnippering van de Natura 2000-gebieden zorgt voor meer problemen dan nodig. Beide zouden moeten worden herzien. Er wordt ook teveel haast gemaakt met de doelstellingen en te weinig draagvlak onder de boeren gezocht. De aanpak van met ‘stoom en kokend water’ een plan maken en dat in juli 2023 in beton gieten, gaat niet werken.

De interessante discussie met het zeer betrokken en deels ook goed ingevoerde publiek werd als vanouds geleid door James van Lidth de Jeude. Hij kondigde aan dat hij om gezondheidsredenen in juni zal stoppen met het modereren van onze avonden. We zullen hem gaan missen.

De mooie live muziek was van Youp Boelens.

Tekst en fotografie Huub Eggen.