9 november 2016: Jo van den Brand
Rimpelende ruimtetijd: Meten en analyseren van zwaartekrachtsgolven

Nog vóórdat Albert Einstein in 1915 de zwaartekracht betrok in zijn beschouwingen over relativiteit (en daarmee zijn speciale theorie uit 1905 uitbreidde tot zijn meer bekende algemene relativiteitstheorie) was er in 1893 al iemand die de analogie zag tussen Newtons formule voor de gravitatiekracht en Coulombs formule voor de elektrostatische kracht. Omdat elektromagnetische golven al bijna een eeuw bekend waren speculeerde Oliver Heaviside — die zijn naam alvast mee had in dit verband — naar aanleiding van deze analogie over het bestaan van zwaartekrachtsgolven.

Maar speculatie is nog geen experiment, en zwaartekrachtsgolven zijn ongelooflijk lastig te detecteren omdat ze een minuscuul effect hebben. Vandaar dat we tot 2015 hebben moeten wachten tot er voor het eerst zwaartekrachtsgolven zijn gemeten, en nog tot woensdag 9 november zullen moeten wachten tot prof. dr. Jo van den Brand erover komt vertellen in het Science Café. Met zijn onderzoeksgroep heeft Van den Brand bijgedragen aan de analyse van de meetgegevens van het LIGO Virgo Collaboration-instrument. Er zijn botsingen van zwarte gaten of andere extreem zware objecten voor nodig om dit vier kilometer lange instrument te laten uitslaan. En dan is ‘uitslaan’ eigenlijk een groot woord: het gaat om lengteveranderingen ter grootte van een tienduizendste* duizendste van de diameter van een proton. Of, als je meer van de grote vergezichten bent: het komt proportioneel overeen met een verandering van de afstand tot de dichtstbijzijnde ster buiten ons zonnestelsel met één haardikte.

Kortom, genoeg om je over te verbazen als Jo van den Brand in het Burgerweeshuis een en ander uit de doeken doet over de wetenschappelijke consequenties van dit fascinerende verschijnsel, en over het uiterst high-tech instrumentarium dat ervoor nodig is.

Vooraf en in de pauze is er muziek van Bob Guldemond en na de pauze zal James van Lidth de Jeude met zijn microfoon naar de vragenstellers graviteren.

_{* Aanvankelijk stond in de aankondiging en de nieuwsbrief dit foutieve getal. Voor alle duidelijkheid: het gaat om één duizendste van de diameter van een proton, dit komt neer op ongeveer 10^-18 m.}

Tekst Peter van Diest, illustratieontwerp Martijn Harleman