10 oktober 2018: Marleen Kok
Kanker te lijf: revolutie van de immuuntherapie in de oncologie


Kanker te lijf: revolutie van de immuuntherapie in de oncologie

Op 1 oktober 2018 kregen de Amerikaan James Allison en de Japanner Tasuku Honjo de Nobelprijs voor de Geneeskunde. Op woensdag 10 oktober hadden we een specialist op dit gebied als spreker in het Science Café Deventer, dr. Marleen Kok, internist-oncoloog en onderzoeker, verbonden aan het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam. Ze hield voor een afgeladen zaal een bevlogen, zeer begrijpelijk en erg informatief verhaal over immuuntherapie. Bij immuuntherapie wordt het menselijk afweersysteem gestimuleerd om kankercellen aan te vallen en op te ruimen. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Op het niveau van cellen spelen de zogeheten T-cellen in ons afweersysteem een hoofdrol. T-cellen zijn zo afgesteld dat ze vreemde cellen herkennen, aanvallen en opruimen. Op de cellen zit ook een afremsysteem, want de T-cellen moeten niet té actief worden. Dan richten ze zich tegen lichaamseigen cellen en veroorzaken ze zogeheten auto-immuunziekten, zoals astma en reuma. Het remsysteem moet ook niet te zwak zijn afgesteld, want dan worden we van elke indringer (virus, bacterie) ziek. Kankercellen weten dit remsysteem uit te schakelen, zodat ze ongehinderd kunnen groeien.

De grote doorbraak in de immuuntherapie kwam toen onderzoekers dit gedrag ontdekten. Ze ontwikkelden een molecuul dat het remsysteem van de kankercellen weer uitschakelt (‘rem op de rem’). Toen de onderzoekers dit gingen toepassen ontdekten ze dat dit bij sommige soorten kanker goed werkt en bij andere helemaal niet. Het blijkt er vanaf te hangen hoe sterk kankercellen van gezonde cellen afwijken. Bij kankersoorten als huidkanker en longkanker is het DNA van de kankercellen door invloeden van buitenaf (zonnestraling, rook) sterk beschadigd. Ze zijn daarom erg lichaamsvreemd en de T-cellen kunnen ze goed herkennen. Bij andere soorten kanker, als borstkanker en prostaatkanker, zijn de kankercellen veel minder vreemd en daardoor veel minder goed te herkennen door de T-cellen.

Al dit soort onderzoek bevestigt, stelde Kok, dat geen twee kankersoorten hetzelfde zijn en dat er zelfs van persoon tot persoon verschillen voorkomen. Eén van de grote vragen nu is waarom dit zo is. De methode geneest niet, maar kan het leven rekken, mogelijk met jaren en met een veel betere kwaliteit van leven. Immuuntherapie heeft niet de vervelende bijwerkingen van chemotherapie, maar er kunnen wel bijwerkingen optreden en die zijn dan meteen heel gevaarlijk. Dan moet je ons echt meteen bellen, al is het zondagmorgen om 3 uur, aldus Kok. Op dit moment is één van de grootste issues de kosten van immunotherapie. De behandeling wordt nu alleen toegepast bij enkele vormen van uitgezaaide kanker waarvoor geen andere behandeling meer mogelijk is. Binnen de onderzoeksgroep van Marleen Kok wordt momenteel het effect onderzocht van het toepassen van immunotherapie al in een eerder stadium van kanker, dus voordat er uitzaaiingen zijn.

Als je de fotograaf van dienst bent, zie je aan het eind van de avond overal cellen. Niet echt natuurlijk. De structuren in de laatste foto zijn waterdruppels van natte bierglazen op de vloer.

De muziek werd verzorgd door Vera Bon, op viool begeleid door Jurgen Houwers. James van Lidth de Jeude leidde de vragen- en discussieronde na de pauze, met een nog steeds volle zaal, op zijn gebruikelijke professionele en ontspannen manier.

Tekst Huub Eggen en Lineke Tak, foto’s Huub Eggen.

(Zie ook de aankondiging van deze avond.)