12 april 2017: Belle Derks
Bitches en goedzakken: Sekse-stereotypen en hun invloed op de werkvloer


Bitches en goedzakken: Sekse-stereotypen en hun invloed op de werkvloer

Na de lezing van maart, waarin de aandacht uitging naar hart- en vaatziekten bij vrouwen, nam het Science Café van april nogmaals voornamelijk vrouwen onder de loep. Deze keer was het onderwerp vooral sociologisch en psychologisch van aard: centraal stond de problematiek van de sekse-stereotypen.

Maar vóór de vrouwen aan bod kwamen, was het de beurt aan een man. De jarige James van Lidth de Jeude werd van harte toegezongen door het voltallige publiek. De anders zo eloquente moderator was sprakeloos.

Na deze vrolijke opening van de avond stak prof.dr. Belle Derks, hoogleraar sociale en organisatiepsychologie in Utrecht, van wal over de netelige kwestie van de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen in onze maatschappij. Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in hogere functies in allerlei organisaties, ze krijgen voor hetzelfde werk minder betaald dan mannen en ook in haar eigen wereld van de academia, zo vertelde Derks, zie je hoger op de ladder te weinig vrouwen, terwijl onder studenten vrouwen inmiddels in de meerderheid zijn, en ze ook nog eens sneller afstuderen dan mannen.

Bij allerlei veelgehoorde verklaringen (vrouwen zijn niet ambitieus genoeg, ze zijn geen goede onderhandelaars, mannen zijn daadkrachtiger, et cetera) wilde Derks de nodige kanttekeningen plaatsen. Want je zou kunnen denken dat de oplossing is dat vrouwen zich meer moeten gaan gedragen als mannen. Maar als ze dat doen blijkt dat ze daarmee hun zogenoemde genderrol doorbreken, en daar hebben we als maatschappij moeite mee. Om het begrip genderrol te illustreren liet Derks ons reageren op mannen- en vrouwennamen, en op woorden die we óf met een werksituatie, óf met een gezinssituatie moesten associëren. Daaruit bleek dat we allemaal, hoe ruimdenkend ook, onbewust behept zijn met genderstereotypen. Deze aangeleerde associaties zijn moeilijk te onderdrukken of te veranderen.

Door de genderstereotyperingen is er sprake van een dubbele standaard: wordt een daadkrachtige man gezien als competent, een vrouw met dezelfde daadkracht komt over als een bitch. Een woordenwisseling tussen mannen zien we als een discussie, terwijl dezelfde woordenwisseling bij vrouwen al snel wordt betiteld als een ruzie. Interessant daarbij is dat er geen verschil is tussen wat mannen hiervan vinden en hoe vrouwen hierover oordelen. Zogenoemde genderrol-incongruentie wordt universeel negatief beoordeeld.

Hoe vrouwen hiermee omgaan is verschillend. Sommigen kiezen ervoor om dan maar niet te gaan voor die hoge functie, terwijl andere vrouwen zich gaan gedragen als bijenkoninginnen. Daarbij combineren ze mannelijk gedrag met het zich afzetten tegen andere vrouwen: ze ontkennen niet de stereotypen over vrouwen, maar ze stellen zich op als de uitzondering op de regel.

Ook voor mannen is genderrol-incongruentie niet zonder gevaar. Vrouwen die zich mannelijk gedragen krijgen te maken met de dominantie-penalty, maar voor mannen die uit hun genderrol treden ligt de zwakte-penalty op de loer. Er is een verschil in perceptie tussen een man die op zaterdag met zijn kind naar de speeltuin gaat, en een man die dat op bijvoorbeeld dinsdag doet.

Concluderend stelde Derks dat de genderongelijkheid in onze maatschappij gedeeltelijk in stand wordt gehouden door de rollen die wij nog steeds toekennen aan mannen en vrouwen. Zowel mannen als vrouwen onderschrijven deze rollen en onbewust bestraffen we mensen die zich er niet aan houden. Dit heeft gevolgen op allerlei gebieden: in het werk, in relaties, in zorgsituaties. Derks hoopte de gangbare verklaringen een beetje aan het wankelen te hebben gebracht. Enkele voorbeelden: vrouwen zijn niet zozeer minder ambitieus dan mannen, maar we vinden ambitie bij vrouwen gewoon niet zo leuk; vrouwen onderhandelen wel, maar als ze dat doen vinden we ze niet aardig; mannen hebben niet meer daadkracht dan vrouwen, maar daadkracht bij vrouwen wordt niet gewaardeerd.

Na de muziek van Lise Low* in de pauze ging de discussie van start onder leiding van James van Lidth de Jeude. Opmerkelijk was dat het in het begin vooral mannen waren die de vragen stelden. Het onderwerp riep in ieder geval een zeer divers spectrum aan vragen op, van cultuur- en genetische verschillen, seksuele selectie en lichaamstaal, tot de krachten in de maatschappij die de genderongelijkheid in stand houden, quota en streefcijfers, en andere politieke aspecten. Zo gaf het feit dat er bij de VVD veel vrouwen in hoge posities opereren aanleiding tot discussie tussen Derks, die dit min of meer verklaarde als een Queen Bee-effect, en een lid van de VVD die dit “aantoonbaar onjuist” noemde en sprak over de positieve effecten van vrouwennetwerken binnen de partij.

Daadkracht en ambitie bij vrouwen mogen dan onbewust niet zo goed vallen, als ze leiden tot zo’n interessante lezing in het Science Café als deze, dan wordt het tijd dat de onderbuik eens plaats maakt voor het verstand.

Tekst Peter van Diest, foto’s Huub Eggen.
(Zie ook de aankondiging van deze lezing.)

* Niet, zoals in de aankondiging vermeld, de groep Canvas Blanco.