Macht op de financiële markt
12 oktober 2011: Liesbeth Noordegraaf-Eelens


12 oktober 2011: Liesbeth Noordegraaf-Eelens

“Dit is dus het failliet van het kapitalisme,” concludeerde een bezoeker aan het eind van de avond, met een een beetje hoopvolle ondertoon. “Welnee,” bromde iemand anders, “dit ís kapitalisme.” Hoe het ook zij, onze huidige samenleving en het financiële systeem zijn elkaars gevangenen geworden, concludeerde econome en filosofe Liesbeth Noordegraaf-Eelens aan het eind van een levendige avond. Om het financiële systeem te saneren zijn eigenlijk drastische ingrepen nodig, maar die zijn dan zo drastisch dat onze op solidariteit gebaseerde samenleving die niet kan en durft te nemen. Daar komt bij dat de huidige financiële systemen zo ingewikkeld geworden zijn dat eigenlijk niemand hun gevolgen kan overzien. Het standpunt van Noordegraaf-Eelens werd twee weken later treffend geïllustreerd door het promotieonderzoek van Jan Willem van den End aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek van deze senior econoom bij De Nederlandsche Bank toont aan dat de systeemeffecten van het gedrag van de banken tijdens de kredietcrisis veel groter waren dan diezelfde banken verwachtten. Ook zijn, stelt Noordegraaf-Eelens, de financiële en economische modellen zo complex en abstract geworden dat ze weinig relatie met de werkelijkheid meer hebben. Dat was ook precies de kritiek die er op de winnaars van de Nobelprijs voor de economie van dit jaar is.

Noordegraaf-Eelens benaderde haar onderwerp vooral vanuit gedrag. De economie heeft meer dan wat anders te maken met zekerheid en vertrouwen en moreel gedrag is dus cruciaal. Er was de afgelopen jaren veel te veel vertrouwen in de economie en de geldmarkt. ‘We kunnen uitgeven wat we willen want het komt toch goed.’ Naar kritiek op het systeem werd niet geluisterd. Daar kwamen die complexe hypotheekconstructies vandaan. De financiële markt lijkt erg op een huwelijk, stelde Noordegraaf-Eelens. Je weet de toekomst niet, je kunt die ook niet voorspellen, dus moet je op elkaar vertrouwen. Er is volgens haar ook veel te veel vertrouwen in de credit rating agencies: niemand weerspreekt hen. Er is ook teveel vertrouwen in modellen. Het zijn modellen en computers die handelen, niet meer mensen met inzicht in het systeem. Modelbouwers voelen zich niet meer verantwoordelijk voor hun modellen als anderen ermee aan de haal gaan. Dat zorgt voor het afschuiven van verantwoordelijkheden en daarmee wordt het vertrouwen ondergraven. Er is dus morele autoriteit nodig, zo betoogde Noordergraaf-Eelens. Transparant, eerlijk, verantwoordelijk gedrag. Daar moeten bankiers op aangepakt worden. Dat durft de politiek meestal niet. Tegelijk moeten we ook terug naar het besef dat de wereld onzeker is. Zorg dus voor ‘huwelijkscontracten’ en noodfondsen. Of, in de vraag van de jongste deelnemer van de avond: “Hoe leef ik over 20 jaar?” Noordegraaf-Eelens: “Tip 1: je ouders moeten sparen. Tip 2: leef met onzekerheid, maar dat kunnen jullie denk ik beter dan wij.”

En voor de toekomstige bezoekers van deze pagina: de wordfeud-spelende jonge Lowlandsganger in het publiek zal vertellen dat dit allemaal erg 2011 was.

Nieuw voor het Science Café was de band Molly Gamble, die een zeer geslaagd optreden gaf. Foto’s Huub Eggen